Günlük hayatımızda hep karşımıza çıkan ve sıkça kullandığımız kâğıdın ağaçtan yapıldığını bilmeyenimiz yoktur herhalde. Peki ya nasıl yapıldığı? Bunun için yolunuz düşerse Yalova'daki kağıt müzesine gitmenizi öneririm.
2013'te açılan müzeye ben de yeni gitme imkanı buldum ve müthiş etkilendim. Türkiye Gazeteciler Cemiyeti'nin düzenlediği yerel medya semineri nedeniyle bulunduğumuz Yalova'da ilk ziyaret ettiğimiz yerlerden biri kağıt müzesi oldu. Diğeri de dibindeki tarihi Çınar ağacının dalları kesilmesin diye Atatürk'ün isteğiyle 5 metre öteye kaydırılan Yürüyen Köşk. Köşkten daha sonra söz etmek üzere biz kağıda ve müzeye dönelim.
Osmanlı Devleti'nde basımevi kurup Türkçe kitap yayımlayan ilk kişi olan İbrahim Müteferrika, 1745 yılında Yalova'ya gelerek, burada ilk kağıt fabrikasını kurmuş.
Yalova Belediyesi de 2013 yılının mayıs ayında İbrahim Müteferrika Kağıt Müzesi'ni şehre kazandırmış. Müzede, başta Müteferrika'nın orijinal baskıları olmak üzere Osmanlı kağıt çeşitleri, dünyadaki el yapımı kağıt örnekleri gibi çok sayıda obje yer alıyor. Ve kağıdın günümüze kadar uzanan yapım ve kullanım hikayesi...
KAĞIT YAPIM ATÖLYESİ
Müzenin en ilgi çekici bölümlerinden biri de yapım atölyesi. İşte burada kağıdın nasıl yapıldığını görerek ve hatta deneyerek görme imkanınız var. Müze müdürü sanat tarihçisi Aytekin Vural, müzeyi gezenlere hem bilgi veriyor hem de içinde kimyasal madde barındırmayan Yalova kağıdının yapımını anlatıyor. Genelde dut ağacı kullanılırmış. Günümüzde uygun olan her ağaç kullanılıyor.
"Belediye, budadığı hiçbir dalı çöpe göndermiyor.
Dallar, kağıt yapımı için müzede değerlendiriliyor.
Bu vesileyle hem çevre kirlenmiyor hem de kağıdımızı üretmek için malzeme sıkıntısı çekmiyoruz" diye bilgi veriyor Vural.
Geleneksel üretimde kağıtlar tamamen el yapımı olarak imal edildiğini söylüyor Aytekin Vural.
Selülozu hiçbir katkı maddesi kullanmadan ürettiklerini ve kurutulması içinde astıklarını da anlatıyor.
Dut gibi nemli ağaçların kabukları lif lif soyuluyor.
Sonra tahta dibeklerde dövülerek un haline getiriliyor. Suyla karıştırılarak saatlerce kaynatılarak özel teknelere alınıyor. Gözenekli bir kalıp, hamurun içine daldırılıp yukarıya kaldırıldığında, su gözeneklerden süzülerek aşağıya akıyor. Kalıbın yüzeyinde malan lifli bir tabaka kalıp üzerinden alınıp kurutuluyor.
FİLİGRAMLI BASKI
İsterseniz istediğiniz filigramı da bastırabiliyorsunuz. Filigram, kağıt içindeki işlenmiş yazı. İster Atatürk resmi veya bayrağımız veya kendi imzanız hatta resminizi de bastırabilirsiniz. Müzede bu konuda kurs da veriliyor ve özel atölyelerde düğün davetiyeleri başta olmak üzere bu tür istekler karşılanıyor.
Kağıdın kimin tarafından bulunduğu kesin olarak bilinmese de yukarıda anlattığım şekildeki ilk modeli milattan sonra 105'te Çin'de Ts'ai Lun adında bir saray görevlisi tarafından yapıldığı kabul ediliyor.
Çin'de binlerce yıl önce imalatına başlanan kağıt, zamanla daha yeni metotlarla üretilmiş ve 18. yüzyılda Fransa'da ilk defa kağıt makinesi yapılmış.
Kağıt makinelerinde de sürekli olarak teknolojik gelişmelere paralel olarak değişiklikler olmuş ve bugünkü çok motorlu tahrik sistemli, Hamurun kesafet (yoğunluk), sıcaklık, PH, gramaj ve rutubet gibi özelliklerini kontrol altında tutabilen otomatik kağıt makineleri ortaya çıkmıştır.
Günümüzde kağıt üretimi yüksek teknoloji ile ve tam otomatik olarak yapılabiliyor ama işlemin aslı esasen hiç değişmiyor. Aradaki kalite farkını da kullanılan lifin türü, lapanın hazırlanışı, içine katılan malzemeler, kimyasal veya mekanik metotlar belirliyor.
Her ne kadar liflerin elde edilmesinde ağaçlar ana kaynak ise de özellik taşıyan kağıtların yapılmasında günümüzde sentetik lifler kullanılıyor.