Haziran ayı ile birlikte başlayan yaz sezonu özellikle öğrenci arkadaşlarımız ya da yeni mezun gençler için staj dönemi olarak da biliniyor. Eskiden 'getir götür' işlerinde kullanılan stajyerler için artık yasal haklar var. Her ay maaş ödenecek, sigortaları yaptırılacak ve mesleki eğitimlerinin dışındaki işlerde kullanılamayacak. İşyerleri için de belli şartlarda stajyer çalıştırma mecburiyeti var. 10 ve daha fazla personel çalıştıran işletmeler, personel sayısının yüzde 5'inden az olmamak üzere mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumu öğrencilerine staj yaptırmak zorunda. Bu konuda hem işyeri sahiplerinden hem de öğrenci arkadaşlarımızdan çok soru geliyor. Bir öğrenci okurumuz Sinan ÖZŞAHİN şu soruyu soruyor:
* Meslek yüksekokulu öğrencisiyim. Geçen yıl resmi staj yapmıştım ama maaş vermediler. Bu yıl da staj için başvurdum. Maaş almam gerekiyor mu?
Sinan kardeşim haklısınız maaş almanız gerekiyor. Ama şartlar var. İsterseniz bu şartları anlatalım tüm öğrenci kardeşlerimiz ve işyerleri için de bir rehber olsun. Sizin durumunuz birinci bölüme giriyor. Üç çeşit staj var...
1) Zorunlu staj: Meslek lisesi ya da meslek yüksekokulu ile teknik eğitim fakültesi öğrencileri için geçerli. Burada sigortayı okul ödüyor. Ücreti ise işletmeler veriyor.
2) Okulun istediği staj: Meslek lisesi ve meslek yüksekokulu dışında kalan bölümlerin öğrencileri için bazen üniversiteler staj tavsiyesinde bulunuyor. Bu durumda okul sigortayı yaptırmak zorunda. Ücret zorunluluğu yok. İşletme isterse ödüyor.
3) İsteğe bağlı staj: Buna staj demek çok doğru değil. Bazı öğrenciler yaz aylarında meslekleriyle ilgili firmalara gidip 'staj' adı altında çalışıyor. Burada işletmeleri uyaralım. Bu tür çalışanlar için uzun vadeli sigorta yapmak ve en az asgari ücret kadar maaş vermek zorundasınız. Çünkü bu staj değil, normal çalışma statüsüne giriyor.
ASGARİ ÜCRET BELİRLİYOR
Stajyerlere ödenecek para ise asgari ücrete ve işyerindeki personel sayısına göre belirleniyor. 20 ve üzerinde personel çalıştıran işyerlerinde net asgari ücretin yüzde 30'undan, 20'den az personel çalıştıran işyerlerinde net asgari ücretin yüzde 15'inden az olmamak üzere maaş ödenmesi gerekiyor. Buna göre birinci bölümdeki stajyerlerin maaşı 390 liradan az olamıyor. İkinci bölümdekiler ise en az 195 lira alacak. İşverenler bu rakamların üzerinde para ödeyebiliyor.
GENÇLERİN PRİMİ DEVLETTEN
* Bu yıl üniversiteden mezun oluyorum. Genel Sağlık Sigortası primi ödeyecek miyim? Gelir testi yaptırmam gerekiyor mu? Aylin KARAKAŞ
Daha önce olsaydı, üniversiteyi bitirdikten sonra eğer bir işyerinde çalışmaya başlamazsanız gidip gelir testi yaptırmak ve her ay GSS primi ödemek zorundaydınız. Seçimlerden sonra çıkan bir yasa ile gençlere 2 yıllık süre tanındı. Lise ve üniversiteden mezun olanların iki yıl süre ile primlerini devlet ödeyecek. Lise mezunları için 20 yaşını geçmemek ve üniversite mezunları için ise 25 yaşını geçmemek gerekiyor. Yaşınız 25'in üzerinde değilse 2 yıl prim ödemeden sağlık hizmetlerinden yararlanabilirsiniz. Sonrasında çalışmıyorsanız gelir testi gerekiyor. Ama o zamana kadar GSS sisteminin değişmesini ve kolaylaşmasını bekliyoruz. Bu konularda çalışmalar sürüyor.
EKSİK MAAŞA TAZMİNAT HAKKI
* Özel sektörde bir firmada 7 yıldır çalışıyorum. Sözleşmemizde belirtilen maaş son bir yıldır bize ödenmiyor. Hep eksik ödeniyor. Bir gerekçe de sunulmuyor. Bu paraları alabilir miyiz? (İsmi saklı)
Sözleşmede açıkça yazmasına rağmen size belirtilen ücret ödenmiyorsa bu size haklı fesih imkanı veriyor. Yani bu gerekçeyle istifa ederek 7 yıllık tazminatınızı talep edebilirsiniz. Ayrıca eksik ödenen maaşları da faiziyle isteyebilirsiniz. Bu tür dilekçeleri noter kanalıyla göndermenizi tavsiye ederim. Böylece elinizde belge de bulunur. Ayrılmak istemiyorsanız önce bir ihtarname yoluyla alacaklarınızı talep edebilirsiniz. Dava aşamasında ise mutlaka bir hukukçuya danışın. Sözleşmede yoksa işverenin her yıl zam yapma gibi bir zorunluluğu yasal olarak yok hatırlatalım.
NE ZAMAN EMEKLİ OLURUM
* 27 yaşındayım. İlk sigorta girişim 29.04.2008. Emeklilik yaşım ve emeklilik şartlarım nelerdir? Kısmi emeklilik imkanım var mı? Mert Mustafa KAYALI
İşe giriş tarihinize göre emeklilik yaşınız 60 olacak. Bunun dışında 7 bin gün de prim ödemeniz gerekiyor. Kısmi emeklilik için ise 25 yıl sigortalılık 4 bin 500 gün prim ve yine 60 yaş gerekiyor. İlk sigorta tarihi 9 Eylül 1999'dan önce olanlar için kısmi emeklilikte prim şartı 3 bin 600 oluyor.
* 05.03.1980 doğumluyum. 17.10.1995 sigorta başlangıcım. 3.700 günüm var. Sigortadan sonra 1 çocuğum oldu. Şu an çalışıyorum. Ne zaman emekli olurum? Gamze CAN
Öncelikle 20 yıl 52 yaş ve 5825 güne ihtiyacınız var. Yılınız tamamlanmış. Çalışmaya devam ederek priminizi de tamamlayın. Eğer priminiz eksik kalırsa doğum borçlanması ile 720 gün (2 yıl) kazanırsınız. Yaşınızın dolacağı 05.03.2032 tarihinde emekli olursunuz.