Türkiye'de milyonlarca çalışan için önemli bir sorun olan tazminat ve emeklilik karma bir modelle çözüme kavuşuyor. Bu gün çalışanların yüzde 86'sı kıdem tazminatına kavuşamazken emekli olduğunda da gelirleri düşüyor.
Çalışanlar da tazminatlarını alıp alamayacaklarını bilemiyor.
Üstelik istifa edenler tazminat alamıyor. Kıdem tazminatı tavanı olduğu için de çok yüksek maaş alanın bile tazminatı sınırlı kalıyor.
Bütün bu sorunları çözecek herkesin tazminatına kavuşabileceği ve gelirlerin artacağı yeni Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi 1 Ocak 2022 tarihinde hayatımıza girecek. Sizden de bu konuyla ilgili çok soru geliyor. Henüz üzerinde çalışılan bu modelle ilgili edindiğimiz bilgilere dayanarak sizin sorularınızı cevaplayalım.
■ Sistem SGK kapsamındaki emeklilikte değişiklik getirecek mi?
Hayır. Sosyal Güvenlik Kurumu'na bağlı olarak prim ve yaş şartı ile emekli olunacak.
Yeni karma sistem tamamlayıcı emeklilik sağlayarak emeklilik döneminde bir ek gelir katkısı sağlayacak.
■ Bir yıl için 30 günlük brüt tazminat tutarı değişecek mi?
Yüzde 5,33 kıdem hakkı eski kıdem tazminatı hükümlerine uygun olarak korunuyor, % 3 işveren katkısı çalışanın bireysel fon hesabına aylık olarak yatırılıyor.
Böylece çalışan, sözleşmesi kıdem tazminatını hak edecek şekilde sonlandırılmış ise % 5,33 (19 gün) kıdem tazminatını alıyor, % 3'lük prim (11 gün) fon hesabında tutuluyor. Yüzde 8.33 (30 gün) ile bir hak kaybı olmuyor.
Fona yapılacak kesinti oranı nemalandırılacağı için kıdem tazminatı 30 günün çok üzerine çıkmış olacak.
■ Kesintilere devlet ve işveren katkısı olacak mı?
Tamamlayıcı emeklilik sistemine işveren devlet ve çalışan prim ödeyecek. İşveren her ay her işçi için yüzde 3 prim verecek. Devlet katkısı asgari ücretin yüzde 1'i oranında olacak. Devlet damga vergisi, gelir vergisi ve stopaj indirimleri uygulayacak. Daha çok tasarruf yapana daha çok devlet katkısı olacak. Çalışan katkısı ise asgari ücret üzerinden yüzde 0.5, asgari ücret ile asgari ücretin 2 katı arası için yüzde 1.5, asgari ücretin 2 katı ve üzeri için ise yüzde 2,5 oranında olacak.
■ Çalışanların kazanılmış tazminat hakları ne olacak?
Kanunla birlikte tüm çalışanların kıdem tazminatına tabi geçmiş döneme ilişkin hakları aynı şekilde ve aynı şartlara tabi olarak korunacak. 1 Ocak 2022 tarihinden sonra kıdem tazminatını hak edecek şekilde işten ayrılan çalışan geçmiş kıdem tazminatını alabilecek, TES öncesi çalışmalarından dolayı yeni sisteme bir aktarım yapılmayacak.
■ 1 Ocak 2022'ye kadar çalışanların haklarında bir değişiklik olacak mı?
Sistem işçi ve işverenler ile emeklilik şirketlerinin uyum kabiliyetlerinin artırılması amacıyla 1 Ocak 2022 tarihi itibarıyla başlayacak.
■ Para çalışanlara nasıl ödenecek?
TES'de çalışanın hesabında biriken tutar, 60 yaşını tamamlanması halinde kendisine ödenecek. Katılımcı, 60 yaşını tamamladıktan sonra emekli olmaya hak kazanacak. Talepte bulunanlara emeklilik hesabındaki birikimlerinin yüzde 25'ini geçmemek üzere ödeme yapılabilecek.
Geriye kalan tutar aylık olarak ödenecek.
■ 60 yaşını doldurmadan para alma imkanı yok mu?
60 yaşını doldurmamış katılımcılara; ilk konut edinimi, evlilik (bir kereye mahsus), ağır hastalık, işsiz kalınması (bir defaya mahsus) (sözleşmenin nasıl sona erdiği önemli değil) sebeplerinden her biri için başvuru tarihi itibarıyla bireysel TES hesabında bulunan birikim tutarının yüzde 10'unu geçmemek üzere talebi halinde defaten ödeme yapılabilecek.
Çoklu yararlanım halinde kısmi çıkış ödeme oranlarının toplamı yüzde 20'yi geçemeyecek.
■ İşten çıkartma durumunda ne olacak?
Tamamlayıcı emeklilik sisteminde yer alan çalışan, işyerinden bir yıldan önce ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık nedeniyle işten çıkartılırsa çalışanın işveren katkı payı ile devlet katkısı toplamının %50'si TES Sigorta Hesabına aktarılacak.
Her durumda çalışanın kendi katkısı bireysel fon hesabında birikecek. Bu gün bu şartlarda ya da 1 yıl dolmadan ayrılan işçinin hiçbir hakkı bulunmuyor. 1 yıldan fazla çalışan yine ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık sebebiyle işten çıkartılırsa çalışılan işyerindeki süreler için işveren katkı payı ile devlet katkısı toplamının % 50'si TES Sigorta Hesabına aktarılacak, % 50'si çalışanın hesabında kazanılmış hak olarak tutulacak.
■ Çalışan istifa ederse ne olacak?
1 yıldan az çalışan istifa ederse çalışanın işveren katkı payı ile devlet katkısı toplamının % 50'si TES Sigorta Hesabına aktarılacak.
1 yıldan fazla çalışan istifa ederse çalışan istifa ettiğinde bireysel fon hesabındaki tutarlar kazanılmış hak olarak kendisinde kalacak. Şu anki uygulamada istifa edenler bazı istisnalar (evlilik, askerlik emeklilik gibi) dışında kıdem tazminatı alamıyor.
■ İşyerleri için bir avantaj olacak mı?
Kıdem tazminatı çoğu işletmede kaydi (muhasebe) karşılığı olarak bulunmasına karşın ilgili tutar ne yazık ki çoğu zaman fiilen kasada bulunmamakta. Özellikle durgunluk dönemlerinde işyerlerinin nakit akışlarını bozan bir unsur. Bu sayede işyerleri de önemli bir yükten kurtulurken iş barışı ile verimlilik de aratacak.
TAZMİNATTA MEVCUT DURUM
● Tazminat için 1 yıl bekleniyor. ● Sadece işten atılanın alma hakkı var. ● Çalışanların sadece yüzde 14'ü tazminat alabiliyor ● Firmalar kaynak ayırmıyor. ● Çalışan tazminatını bilmiyor. ● Kendi ayrılan tazminatı bırakıyor. ● Mahkemeler tazminat dosyası ile dolu. ● Tazminat bir güvence ve katkı yok
REFORM SONRASI
● Her çalışan tazminat alacak. ● Herkesin kıdem tazminatı garanti olacak. ● İşveren her ay ödeme yapacak. ● İstifa eden de tazminat alabilecek. ● Mevcut haklar aynen korunacak, geri adım atılmayacak. ● Devlet katkısı ve fon güvencesi olacak. ● Çalışan kendi hesabını görebilecek. ● İşveren-işçi arasında tazminat sorunu kalmayacak. ● İşyerleri tazminat yükünden kurtulacak, daha çok yatırım yapabilecek. ● İhtiyaç halinde tazminatın bir kısmı çekilebilecek.