Çalışma hayatında üç türlü mesai bulunuyor. Bu üç mesai türünde ödemeler de farklılık gösteriyor.
Ancak denkleştirme yöntemi uygulandığında mesai ödeme zorunluluğu da ortadan kalkıyor.
Türkiye'de çalışma hayatında çalışılacak süreler yasalarla belirleniyor.
Yasaların koyduğu çalışma süre sınırları aşıldığında işçiler açısından bazı haklar doğarken, işverenler için de bazı yükümlülükler ortaya çıkıyor. Türkiye'de yasal olarak haftalık çalışma süresi 45 saat olarak belirleniyor. Günlük çalışma saati ise 7.5 saat. Bu süreleri aşan her çalışma mesai kavramı içine giriyor ve ücretlendiriliyor.
Ücretler ödenirken de yüzde 50 fazla hesaplama yapılıyor. Süre aşımı 3.5 saati geçemiyor, yani bir işçi istisnalar hariç günde 11 saatten fazla çalıştırılamıyor.
HAFTAYA BÖLÜNEN SAATLER
Ancak yine yasalarımızda yer alan denkleştirme yöntemi ile haftalık 45 saatlik süre mesai yapılsa da günlere bölünerek doldurulabiliyor.
Bu durumda yapılan mesai için bir ücret ödenmiyor. Burada önemli olan işçinin bir haftadaki çalışma süresi. Bu süre 45 saati aştığında ücretlendirilirken aşmadığında ücret ödenmiyor. O yüzden haftanın belli günleri uzun çalışma olsa da diğer günler daha az çalışılarak süre tamamlanabiliyor.
Bunu bir örnekle anlatalım.
Bir işyerinde haftanın iki günü çok sipariş olduğunu düşünelim. Bu iki gün işçiler yoğun olarak çalıştırılıyor ve 3'er saatten 6 saat mesai yaptırılıyor. Dolayısıyla bu işçilerin o hafta çalışma saatleri 45+6 = 51 saati buluyor. Böylece işverenin bu 6 saati yüzde 50 fazlasıyla ödemesi gerekiyor. Denkleştirmede tarafların anlaşması ile haftalık çalışma süresi, günde 11 saati aşmamak şartı ile farklı şekilde dağıtılabiliyor.
Böylece çalışma süresi 45 saati geçmiyor. Bu örnekten yola çıkarsak haftanın iki günü 11 saat çalışıldığında 22 saati dolduran işçiler için kalan 23 saatlik çalışmada haftanın diğer 4 gününe bölünerek 45 saat tamamlanıyor. Böylece işveren fazla çalışılan bölümleri izinle karşılayıp para ödemiyor. Ancak bunun bazı şartları da bulunuyor.
1) Denkleştirmede işçi onayı şart.
2) Anlaşma yazılı yapılıyor.
3) Çalışma saati güne bölünürken iş süresi 11 saati aşamıyor.
4) Denkleştirmenin 2 ay içinde tamamlanması gerekiyor.
ÜÇ ÇEŞİT MESAİ
Türkiye'deki fazla mesai yöntemleri üç şekilde belirleniyor
1)FAZLA ÇALIŞMA: Yasaların belirlediği haftalık 45 saat çalışmayı aşan her saat fazla çalışma olarak belirleniyor. Bu çalışmalar ücretlendiriliyor ve normal saat ücretinin yüzde 50'si olarak ödeniyor. Örneğin bir haftada 48 saat çalışan bir işçinin fazla çalışma süresi 3 saat oluyor. Bu işçinin bir saati 100 TL ise bu üç saat için kendisine 450 TL ödeniyor
2) FAZLA SÜRELİ ÇALIŞMA: Fazla süreli çalışma ise yine haftalık 45 saatlik çalışma sınırına göre belirleniyor. Ancak buradaki fark iş sözleşmesi için 6 gün yerine 5 gün çalışanlar olarak ayrılıyor.
Cumartesi ve Pazar günleri çalışmayanlar haftada 40 saat çalışıyor. Bu çalışanların 40 ile 45 saat arasındaki mesaileri fazla süreli çalışma olarak adlandırılıyor ve yüzde 25 artırılarak ödeniyor.
45 saati de geçmişse bu kez fazla çalışmaya giriyor ve yüzde 50 fazlasıyla ödeniyor.
Yukarıdaki örnekten yola çıkarsak iş sözleşmesini 5 gün çalışma olarak yapan bir işçi eğer o hafta 48 saat olarak yapmışsa bu işçi için ilk 5 saatlik bölüm yüzde 25 artırılarak ödeniyor. 100 TL'lik saat ücretine göre kendisine 625 TL ödeniyor. Kalan 3 saat ise fazla çalışma olarak yüzde 50 artırılarak 450 TL olarak ödeniyor.
3) RESMİ TATİLLERDE ÇALIŞMA: Mesai dışında bir de resmi tatillerde çalışma bulunuyor.
Resmi bayram günlerinde çalışan işçiler mesaiden farklı olarak daha yüksek ücret alıyor. Burada ödenecek ücret yüzde 100 artırılarak veriliyor. Günlüğü 500 TL olan bir işçiye çalıştığı her resmi tatil günü için 1000 TL ödeniyor.
İŞÇİNİN RIZASI ŞART
İş kanununa göre işçi mesai yapmak ya da resmi tatillerde çalışmak zorunda değil. Fazla çalışma durumunda işveren işçinin yıllık onayını almak zorunda.
Zorla fazla çalışma yaptırılamıyor.
Bunun için birçok işveren sözleşme yaparken bu izinleri yıllık olarak almış oluyor. Çünkü bazı sektörlerde üretimin kesilmemesi gerekiyor.