Özgür irade var mı? Varsa ne kadar var? Yoksa sınırları çizilmiş bir macerada sadece bir oyuncu muyuz? Önemli düşünürlerden Spinoza'nın da en önemli tefekkür konularından biri olan özgür irade kavramını tekrar sorgulatacak bir film, bu haftamızın konu başlığı oldu.
Son dönemin en popüler dijital eğlence platformu Netflix, eğlence sektörünün tercih ve eğilimlerini takip etmek bir yana, belirlemeye de soyundu. Black Mirror adlı teknoloji kabuslarını ele alan dizinin müstakil filmi Bandersnatch, bu platform için üretilen filmlerden sadece biri olsa da bence en önemlisi...
İNTERAKTİF OYUN
Dizide, kahramanımız Stephan, Bandersnatch adlı bir interaktif oyunu tasarlıyor. Oyunda, oyuncuya sürekli seçimler veriliyor ve oyun her seferinde bu senaryoya uygun olarak farklı bir yön alıyor. Stephan da bu arada ufak ufak deliriyor. Aslında interaktif oyun konsepti dünya için yeni değil. Hatta sonu sizin tercihlerinize göre belirlenen "Muhteşem hatalar" adlı interaktif romanlar bile bulabilirsiniz. Yine de ilk kez bir interaktif film izliyoruz.
TERCİHLER KUMANDASI
Film boyunca en az beş dakikada bir size iki ayrı seçenek sunuluyor ve siz kumandanız yardımıyla Stephan'ın tercihlerini belirliyorsunuz. Kahramanın en kayda değer kararları bir yana, dinleyeceği şarkıyı, yiyeceği mısır gevreği markasını bile siz seçerek genç adamın geleceğini belirliyorsunuz. Seçimlerinizle 40 dakikadan 5 saate kadar uzayabilen filmde, beş ayrı final ve yüzlerce hikaye örgüsü var. Ben hepsini göremedim.
Bazı sahneler, 4. duvarı yıkıyor ve kahraman, "Bu kararı vermedim. Bunu bana biri yaptırıyor. Kim var orada?" diye sorunca siz dudaklarınızda hain bir gülümsemeyle, "Ben yaptırıyorum" diye ekrana sesleniyorsunuz. İzleyicisine yapay bir kontrol hissi veren film, kahramanın bir repliğiyle ana meselesini iyice açığa vuruyor: "Onlara her seferinde öyle çok seçenek sunacağım ki özgür iradeleri olduğunu zannedecekler."
DENEYİMİNİZİ YAŞAYIN
Burada aslında Stephan'ı kontrol ettiğinizi zannederken aslında Netflix'in garip tercih seçenekleriyle aslında sizi kontrol ettiğini dehşetle fark ediyorsunuz.
Böylece özgür iradeden kadere, paralel evrenlere kadar pek çok kavramı sorgularken buluyorsunuz kendinizi...
Belki de İslam'daki külli irade cüzi irade kavramları da bu filmle aklınızda daha somutlaşabilir. Külli irade yolunuzun nereden nereye uzanacağını çoktan çizmiştir.
Siz cüzi iradenizle sadece arada hangi araçları kullanacağınızı ve nerede mola vereceğinizi seçiyorsunuzdur. Bu kadar anlattığım halde sürprizi kaçırmış sayılmam. Çünkü Bandersnatch bir film değil, deneyim. Ve mutlaka kendi deneyiminizi kendinizin yaşaması gerekiyor.
Bu arada alternarif sonları belirlerken, Netflix'in seyirci tercihlerini depolayarak geleceğin sinemasını şekillendirdiği gerçeğinin de altını çizmek gerekiyor.
Sanırım yakında klasik sinema izleme deneyimi bambaşka bir hal alacak.