Hidroelektrik santrallerinin türbin, jenaratör ve otomasyon sistemleri yerli üretime geçti ve bugüne kadar 84 milyon dolar döviz Türkiye'nin kasasında kalırken çok daha ucuza üretim yapıldı. Her alanda olduğu gibi enerjide de yerlileşme dikkat çekiyor. Türkiye'de yapılan mevcut hidroelektrik santrallerinin gerek eski olması gerekse veriminin arttırılması amacıyla yenilenmesi gerekiyor. 2019 yılına kadar Türkiye bu alanda % 100 dışa bağımlı idi. Hükümetin aldığı karar uyarınca EÜAŞ sahip olduğu barajlardaki türbin, jenaratör ve otomasyon sistemlerini yerli üretme çalışmalarına başladı.
DCS ÜRETEN 5 ÜLKEDEN BİRİYİZ
EÜAŞ elektrik mühendisleri, hidroelektrik santralinde kullanılan çeşitli sensörlerden veri toplayarak, bu verileri tesisin otomatik kontrolünü gerçekleştirmek ve tesisi yönetmek amacıyla kullanan donanım, yazılım, iletişim altyapısı, veri tabanı, siber güvenlik gibi farklı alt öğelerden oluşan EOS otomasyon sistemini geliştirdiler. 27 Temmuz 2020 tarihinde ilk olarak Kepez 2 santralinde hizmete alınan sistemin başarılı olması üzerine 2021 yılında 5 hidroelektrik santraline , 2022 yılında da 6 hidroelektrik santraline kurulumu yapılarak toplam EOS sistemi sayısı 12 ye ulaştı. Yabancı ülkelerden adedi 3 milyon dolara temin edilen sistem yerine yerli üretim sayesinde 12 EOS sistemi için 36 milyon dolar tasarruf sağlandı. EÜAŞ'a ait 45 hidroelektrik santralinde mevcut 153 ünitenin sistemlerinin önümüzdeki yıllarda yenilenmesi gerekiyor. Bu sistemlerin yenilenmesi ile Türkiye'nin kasasında 460 milyon dolar döviz kalacak. Türkiye, dünyada sadece 4 ülke tarafından üretilen DCS Kontrol Sistemlerini üreten 5'inci ülke konumuna geldi. Üç sene önce çalışmalarına başlanılan jeneratör üretimindeyse 24 Mayıs 2020 tarihinde Türkiye'nin en büyük hidroelektrik santrallerinden biri olan ve toplam 8 üniteden oluşan Keban HES'in ilk ünitesinin jeneratörü yerli olarak üretilip devreye alındı. Şu ana kadar Keban hidroelektrik santralinde 4'üncü yerli jeneratör kullanıma girdi.
ANKARA'YA JENERATÖR FABRİKASI
Kalan 4 jeneratör de 2024 yılına kadar yerli jeneratörler ile değiştirilecek. Yurt dışından tanesi 12 milyon dolara temin edilebilen jeneratörlerin yerlisini Türk mühendisleri 250 bin dolara imal ettiler. Sadece Keban Barajı'nın 8 jeneratöründen 96 milyon dolar döviz devletin kasasında kalırken 8 jeneratörün toplam maliyeti sadece 2 milyon dolar olacak. Elde edilen tecrübelerden faydalanılarak hidroelektrik santralleri için jeneratör üretimini ticarileştirmek maksadı ile Ankara'da fabrika kurma çalışmalarına devam ediliyor. Fabrikanın 2022 yılı sonunda devreye alınması bekleniyor.
YERLİ TÜRBİN, BU YIL SONUNDA HAZIR
Hes türbinlerinin özellikle büyükleri ithal edilir, küçüklerinin bazıları da lisans altında Türkiye'de üretilirdi.
2013 yılında Tübitak önderliğinde MİLHES projesine başlandı.
Bu proje kapsamında verimliliği mevcutlardan daha fazla olan bir hidroelektrik türbini prototipi üretilmesi kararlaştırıldı.
Her türbinin tasarımdan sonra testinin yapılması gerekmektedir.
Yurtdışında yapılacak bir testin ücreti 400 bin Euro'dan başlıyor. Üstelik testin zamanını da siz belirleyemiyorsunuz sıraya girmeniz gerekiyor. 2017 yılında TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Su Türbini Tasarım ve Test Merkezi kuruldu. Bu merkez dünyanın en büyük ve modern merkezlerinden biri haline geldi. Senkron generatörü ve Francis tipi türbini sırasıyla TÜBİTAK MAM Enerji Enstitüsü ve TOBB ETÜ tarafından tasarlanan ünitede; jeneratörün imalatı TEMSAN'da, Francis türbini model testleri TOBB ETÜ test laboratuvarında, türbin üretimi ise GİMAS A.Ş. tesislerinde gerçekleştirildi. Üretilen bu ilk yerli türbin 11 MW gücünde olup Antalya-Düden çayı üzerinde kurulu Kepez-1 HES'in eskiyen 10 MW gücündeki türbininin yerine takıldı.
EÜAŞ ile birlikte yürütülen proje kapsamında Ankara'nın Nallıhan ilçesinde 1943 yılında yapılan Sarıyar Hasan Polatkan hidroelektrik santralinin ekonomik ömrünü tamamlamış olan her biri 40 MW olan toplam 4 türbinden oluşan tesisin ilk türbini 2022 yılı sonuna kadar yerli türbin ile yenilenecektir. 4 türbinin de değişmesi ile 160 MW olan kurulu güç 172 MW'a çıkacaktır.
Sadece kamunun elindeki barajların türbin ve alt sistemlerinin yenilenmesi yaklaşık 600 milyon dolar tutacaktır. 2033 yılına kadar yapılması planlanan HES yatırımlarının türbin ve alt sistemleri için harcanacak 7,5 milyar dolar paranın yurt içinde kalması sağlanacaktır.