Merkez Bankası'nın beklentisine göre, büyüme hızının düşmesiyle cari açık da geçen yılın son ayları itibariyle gerileyecekti. Ancak, rakamlar açığın yerinde saydığını gösteriyor. Yıllık 6 milyar dolar civarında olan cari açık, Ocak ayında 5.998 milyar dolar olmuş. Yerinde saymış diyerek haksızlık yapmayım, 2 milyon dolara gerilemiş aslında.
Ödemeler dengesi kalemleri 6 milyar dolar sınırındaki cari açığın finansman kaynaklarını net bir şekilde ortaya koyuyor. Açığın 2.493 milyar doları yabancılar tarafından, kalan 3.505 milyar dolar döviz ihtiyacı da resmi rezerv ile net hata ve noksan kalemlerinden karşılanmış. Daha açık bir ifadeyle, Merkez Bankası döviz ihtiyacının 2.7 milyar dolarını vermiş, diğer kısım, 834 milyon dolar kaynağı belirsiz döviz ile kapatılmış.
Rakamları bir kenara koyalım. Tamam, cari açığın düzeyi önemli ama asıl önemlisi ekonomi üzerindeki maliyeti. Daha doğrusu yüksek büyüme hızlarına nasıl ulaşıldığı...
TASARRUF AÇIĞI
Cari açığın sonucu tasarruf açığıdır. Şu an Türkiye ekonomisinin tasarruf açığı gayrisafi yurtiçi hasılasının yüzde 12'si gibi oldukça düşük seviyelerde seyrediyor son yıllarda. İki temel nedeni var, birincisi aşırı tüketim empoze ediliyor, ikincisi ise gelirler o kadar yetersiz ki tasarrufa pay ayrılamıyor.
Geçmiş yıllara bir göz atalım... Mali liberalizasyonun tamamlandığı 1980'lerin sonundan 1995 yılına kadar olan dönemde oran yüzde 22.7 seviyesinde imiş. Aynı dönemde gelişmekte olan ekonomilerin ortalaması ise yüzde 23.4'lerde. Türkiye ortalamaya çok yakın tasarruf oranında. Ne yazık ki yıllar ilerledikçe ortalamadan uzaklaşmışız, 1996 ile 2003 yılları arasında gelişmekte olan ülke ortalaması yüzde 25'e çıkmasına rağmen, Türkiye tasarruflarını bırakın mevcut düzeyde korumayı, yüzde 19.5'e geriletmiş. 2003 - 2011 döneminde gelişmekte olan ülkeler tasarruf oranlarını yüzde 30'un üzerine çıkarmış, Oysa Türkiye yüzde 12'ye kadar düşürmüş.
Bir çarpıcı rakamın daha altını çizelim, Türkiye'de çalışanların yüzde 45'i aylık gelirlerinin üzerinde tüketim yapıyorlarmış. Sanırım, 200 milyar TL'nin üzerinde bulunan tüketici kredileri ve kredi kart borçlarının nereden çıktığını düşünmeye gerek yok bu rakamlardan sonra. Bu arada, "al ver ekonomiye can ver" sloganının da herhalde ne kadar yanlış ve anlamsız olduğu da anlaşılmıştır.
Cari açık, tasarruf açığı, kredi borç düzeyi ve bu bağlamda Türkiye'ye gelen kaynaklara baktığımızda tüketimin büyüme üzerinde oldukça etkin olduğu gerçeğini net bir şekilde görüyoruz. İç talebin yüksek, dış talebin düşük olması sonuçta cari açığı tetikliyor. Yüksek cari açığın finansmanı yüzünden dışa bağımlılık artıyor. Kısacası, cari açık ve yabancı sermaye sarmalına giriyor Türkiye ekonomisi.
YAPISAL REFORMLAR
Cari açık makul seviyelere çekilmediği sürece bu sarmandan kurtulmak mümkün görünmüyor. Cari açığın gayrisafi yurtiçi hasılaya oranı yüzde 9'da. Makul oran ise yüzde 5'in altı. Yıllardır yapısal reformlarla kalıcı çözümler üretilemediği için iş yine gelecek yabancı sermayeye kalıyor. Merkez Bankası sürekli rezervine yüklenemeyeceğinden yabancı sermaye finansmanı gerekiyor açıkçası.
Dün FED'in toplantısı vardı. Ne yazık ki yazımı yazarken henüz sonuç açıklanmamıştı. Büyük olasılıkla yüzde 0-0.25 faiz oranı değişmeyecek, yine büyük olasılıkla yeni bir tahvil alım programı duyurulmayacak. Dolayısıyla, para muslukları daha da gevşetilmeyecek olmasına rağmen bu yılda da cari açığın finansmanı için zorluk yaşamayacağız gibi görünüyor.
Her ne kadar finanse edilse de, ivedilikle gerek tasarrufların artmasını sağlayacak önlemlerin, gerekse cari açığın ana faktörü enerji konusunun kalıcı yollarla çözülmesi gerekiyor. Sözün özü, ağrı kesici de bir yere kadar.
