Gelişmekte olan ülkelerin yumuşak karnı dış borçlarının toplamı ve bunları nasıl çevireceği...
Gelişmiş ülke merkez bankalarının genişleyici para politikaları sonucu enjekte ettikleri trilyonlarca dolar ve euroların büyük kısmı faiz farklılığına bağlı olarak gelişmekte olan ülkelere kanalize olmuştu. Bol yabancı kaynak girişleriyle bir taraftan büyüme hızları ivmelendi diğer taraftan mali piyasaları derinleşti. Yabancı kaynakların büyük kısmı bankalar aracılığıyla geldiği için onlarda bu kaynakları ya şirketlere, başta inşaat şirketlerine, ya da bireylere kredi olarak plase ettiler.
Sonuçta dış borçları yüksek gelişmekte olan ülkeler ve merkez bankalarının rota değiştirmeye yakın olduğu gelişmiş ülkeler resmi çıktı karşımıza...
GERİ ÖDEME SORUNU
Bu çıkmazın farkında olan FED para politikasında dikkate aldığı listenin ilk sırlarına Amerika ekonomisinin parametrelerinin yanı sıra gelişmekte olan ülkelerin dış borç sarmalı sorununu da ekledi. Sarmal öncelikle gelişmekte olan ülke ulusal paralarına baskı yapıyor. Çünkü mevcut borçların çevrilebilmesi için borçlular ya yeni borçlanma yapacaklar ya da TL varlıklarını dövize çevirip ödeme yapacaklar. Yeni borçlanmada faiz oranı artık sıfırlar seviyesinde olmayacak. Yani yüzde 1'in altından alınmış borcun geri ödemesi yüzde 3'lerden hatta daha yükseğinden elde edilecek yeni borçla ödenecek. İkinci seçenekte ise bedel daha da ağırlaşıyor.
Eskiden borçlanarak getirilen dolar 2'ler civarındaki kurdan TL'ye çevrildi. Ancak borcun geri ödemesi 3,70 lira karşılığında alınacak dolarla yapılacak. Tabi birinci seçenek daha rasyonel görünüyor. Borçlu bankacılık ve banka dışı kesim de zaten bu yaklaşımla yeni borçla eski borcu çevirmeyi tercih ediyorlar. Hazine'nin ve ayrıca Merkez Bankasının yayımladığı ödemeler dengesinden bazı verileri kullanarak Türkiye'nin durumunu değerlendirmeye çalışalım...
Dış borçların toplamı 404 milyar dolar civarında... Merkez Bankasının "kalan vadeye göre kısa borç" tanımlamasına göre 161,1 milyar doları kısa vadeli borç kapsamına giriyor. Bunun 17 milyar doları kamunun kalan kısmı özel kesimin...
Borç kompozisyonu da şöyle; yüzde 52'si dolar, yüzde 15'i euro ve kalanı diğer para birimleri...
REZERV YETERLİ Mİ?
Merkez Bankasının rezerv büyüklüğünü ölçerken kullandığımız ölçütlerden birisi de rezervleri kısa vadeli borçlara oranlamaktır. Diğer bir deyişle, rezervler kısa vadeli borçlarının tamamını karşılayabiliyor mu? sorusunun yanıtına bakılır. 106,4 milyar dolar rezerv büyüklüğüne sahip Merkez Bankası...
Uluslararası yatırım pozisyonuna da kısaca göz atalım...
575,9 milyar dolar yükümlülükleri var Türkiye'nin. Buna karşılık yabancı varlıkları 217,2 milyar dolar seviyesinde... Yükümlükler kısmında 135 milyar dolar doğrudan yabancı sermaye yer alıyor. Ayrıca 142,8 milyar portföy yatırımları var aynı kalem altında... Dorğudan yabancı sermaye bir yılda yüzde 1,8 artarken, portföy yatırımları yerinde saymış. 2015 ile 2016 yılında stok veride bir değişiklik olmamış.
Verileri yan yana getirdiğimizde dış borçların kurlar üzerinde baskı yaratacak hacimsel büyüklüğe sahip olduğunu söyleyebiliriz. Bu noktada dengeleyici unsur FED olacak. Eğer kademeli faiz artırım politikası uygular doların maliyetini fazla artırmazsa dış borçların kurlara yapacağı baskı kısmen azalır. Diğer seçeneğe şimdilik değinmeyelim isterseniz...