Küresel kriz sonrası adeta günah keçisi ilan edilen kredi derecelendirme kuruluşları, ekonomi kurmaylarının, hükümet temsilcilerinin ve patronların geleneksel olarak toplandıkları Davos'ta da şikayetlere maruz kaldılar. Tabii ki haksız da sayılmazlar. Artık ayyuka çıkmış hataları, hükümetleri ve ekonomi yönetimlerini rahatsız ediyor. Ancak, öğrenci psikolojisini de bırakmıyorlar elden... Not artımı geldiğinde, biz şöyle başarılıyız, şöyle çalışkanız yaklaşımları, not indirimi geldiğinde ya da not aynı seviyede kaldığında "Bu notu hak etmiyoruz, hoca bize taktı" feryatları...
Derecelendirme kuruluşlarının kararlarını nasıl verdiğine, hangi kriterleri kullandıklarına göz atarsak "Hocamı yoksa öğrenciler mi?" sorusunun da yanıtını vermiş oluruz...
Derecelendirme kuruluşlarının varlığı 1900'ların başlarına kadar gidiyor. Sıfırcı namıyla özdeşleştirilmiş Moody's 1916 yılında, S&P ve Fitch ise 6 yıl aradan sonra kurulmuşlar. Genelde bu 3 kuruluştan ibaret sanıyoruz derecelendirme faaliyetlerini. Oysa, 60'ın üzerinde derecelendirme kuruluşu var uluslararası düzeyde çalışan.
Derecelendirme kuruluşlarından bu kadar yakınıldığı için "derecelendirmenin" zorunlu olduğunu düşünebilirsiniz. Hayır, derecelendirme tamamen ihtiyari ve ülkelerin ya da kuruluşlarının talebine bağlı. Üstelik hizmetleri karşılığı bedel de ödeniyor doğal olarak.
HANGİ KRİTERLER?
Öncelikle şu önemli noktanın altını çizelim; sadece mevcut ekonomik ve siyasi koşulları gözönünde bulundurmuyorlar. Aynı zamanda, geçmiş ve gelecek 10-15 yıllık olası değerlendirmelerini de dahil ediyorlar. Yani, analizlerini geniş perspektife yayıyorlar. Ekonomik ve siyasi durum değerlendirmesi ile başlıyorlar sürece. İki alanda 5 ayrı skorlama yapıyorlar; siyasi, ekonomik, harici, mali ve para skorlamaları. Siyasi konular malum.... İçerideki ve dışarıdaki jeopolitik unsurlar. Örneğin Suriye gibi. Ekonomik skorlamada, gelir seviyesi, büyüme ve ekonomik oynaklık konuları masaya yatırılıyor. Harici skorda ise TL'nin uluslararası işlemlerdeki statüsü, dış varlıkları ve vatandaşların varlıkları ön planda tutuluyor. Mali ve para skorlarında da, bütçe ve kamu açığı sürdürme performansı ve yurtiçi likidite şartları ele alınıyor. Tüm dikkate alınan faktörler çerçevesinde her bir kalem için 1'den 6'ya kadar not veriliyor. 1 en kuvvetli, 6 ise en zayıf anlamına geliyor. Son olarak 6 notu harmanlayıp derecelendirmeyi taslak halde yapıyorlar.
Uzmanlar tarafından hazırlanan rapor ön değerlendirme sonrası üst komitenin takdirine sunuluyor. İşte, karar mekanizmasında bazı sübjektif unsurlar devreye girebiliyor. Zaten, verilen notların ne kadar objektif olduğu tartışması da buradan çıkıyor. Politik faktörlerin de rol oynadığı iddia ediliyor.
NOTU DOĞRU MU?
İşte geldik kritik noktaya... Türkiye'nin sahip olduğu derecelendirme notu hak ettiğimizin altında mı? S&P'den, Tunus, Sırbistan ve Vietman ile aynı nota sahibiz. Aynı kategorideki gelişmekte olan ülkelere göre ne yazık ki birkaç kademe daha alttayız. Brezilya ve Peru BBB ile yatırım yapılabilir nottalar. Singapur, Hong-Kong gibi Uzakdoğu Asya ülkelerinin büyük kısmı ise AAA ile zirvedeler. Derecelendirme kriterlerini çerçevesinde, Türkiye'nin ve diğer ülkelerin notlarına göreceli olarak baktığımızda, notun birkaç kademe yukarıda olabileceğini söyleyebiliriz. Zaten, tahvillerde uygulanan "Kredi Temerrüt Takası (CDS)" puanlarından uluslararası piyasa aktörlerinin Türkiye'ye yatırım yapılabilir not verdiklerini görebiliyoruz.
Sözün özü, yakın zamanda derecelendirme kuruluşlarının hukuki zemini biraz daha sıkılaştırılabilir. Zira, Davos'ta bu konuda fikir birliği oluştu.
